Gelir Vergileri

Türk vergi mevzuatında yer alan gelir vergileri, şahsi gelir vergisi ve kurumlar vergisidir. Şahsi gelir vergisi ve kurumlar vergisi farklı kanunlarla tanımlanmış olsa da, özellikle gelir unsurları ve net gelirin tespiti açısından şahıslar için geçerli olan kural ve hükümlerin çoğu kurumlar için de uygulanmaktadır.

Şahsi Gelir Vergisi

Gerçek kişilerin gelirleri şahsi gelir vergisine tabidir. Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelir Vergisi Kanunu’na göre gelir sayılan unsurlar şunlardır:

• Ticari kazançlar
• Zirai kazançlar
• Maaşlar ve ücretler
• Serbest meslek kazançları
• Gayrimenkul sermaye iratları (kira gelirleri)
• Menkul sermaye iratları (sermaye yatırımlarından elde edilen gelirler)
• Sair kazanç ve iratlar

Türk vergi mevzuatı vergilendirmede ikameti esas alarak tam veya dar mükellefiyet esasını düzenlemektedir. Tam mükellefler (ikametgahı Türkiye’de bulunan ve bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar) Türkiye içinde ve dışında elde ettiği kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirken, dar mükellefler (ikametgahı Türkiye’de bulunmayan ve bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturmayanlar) sadece Türkiye’de elde ettiği kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilmektedir.

Şahsi gelir vergisi oranları %15 ile %35 arasında değişmektedir.

2018 yılı için uygulanan şahsi gelir vergisi oranları aşağıdaki gibidir:

Gelir Vergisi Kanunu’nda tanımlanmış gelir unsurlarının kurumlar tarafından elde edilmesi durumunda vergilendirme, bu kurumların tüzel kişiliği üzerinden yapılmaktadır. Kanunda tanımlanan kurumlar vergisi mükellefleri şunlardır:

1. Sermaye şirketleri
2. Kooperatifler
3. Kamu iktisadi müesseseleri
4. Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
5. İş ortaklıkları

Yasal merkezleri veya iş merkezleri Türkiye’de bulunan kurumlar, tam mükellef sayılmakta ve gerek Türkiye’de gerekse yabancı ülkelerde elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilmektedir. Yasal merkezleri veya iş merkezlerinden her ikisi de Türkiye’de bulunmayanlar, dar mükellef sayılmakta ve yalnızca Türkiye’de elde ettiği kazançlar üzerinden vergilendirilmektedir. Yasal merkez, vergiye tâbi kurumların ana sözleşmelerinde veya teşkilat kanunlarında belirtilen merkez iken, iş merkezi faaliyetlerin bilfiil toplandığı ve idare edildiği merkezdir.

Türkiye’de ticari kârlar üzerinden tarh olunan kurumlar vergisi oranı %20’dir. Kurumlar vergisi oranı 2018, 2019 ve 2020 yılları için %22’ye yükseltilmiştir; ancak Bakanlar Kurulu, %22’lik söz konusu oranı %20’ye kadar düşürme yetkisine sahiptir.

Tam mükellef kurumlar hissedarlara temettü ödemesi durumunda genel olarak %15 oranında stopaja tabidir; ancak tam mükellef kurumların tam mükellef kurumlara ödediği temettüler stopaja tabi değildir. Kârın sermayeye eklenmesi ise kâr dağıtımı sayılmadığından bu tür durumlar stopaja tabi değildir. Benzer şekilde dar mükelleflerin kurumlar vergisi tutarı düşüldükten sonra ana merkeze aktardıkları tutarlar üzerinden de %15 oranında vergi kesintisi yapılmaktadır. Stopaj, kurumlar vergisinin vergiye tabi şubelerin kârından düşülmesinin ardından kalan tutara uygulanmaktadır.

Katma Değer Vergisi ( KDV )

Genel olarak uygulanan KDV oranları; %1, %8 ve %18’dir. Ticari, sınai, zirai ve bağımsız mesleki mal ve hizmetler; ithal ederek ülkeye giriş yapan mal ve hizmetler ve diğer faaliyetler yoluyla oluşturulan mal ve hizmet teslimatlarının tümü KDV’ye tabidir.

KDV muafiyet ve istisnalarından bazıları şunlardır:

1. Mal ve hizmet ihracatı
2. Uluslararası roaming (dolaşım) anlaşmalarına uygun olarak ve karşılıklılık koşulunun uygulanması şartıyla Türkiye dışındaki müşteriler için Türkiye içinde verilen roaming (dolaşım) hizmetleri
3. Serbest bölgelerdeki müşteriler için yapılan fason hizmetler
4. Petrol arama faaliyetleri
5. Liman ve havaalanlarındaki gemi ve uçaklar için verilen hizmetler
6. Yatırım teşvik belgesi kapsamında makine ve teçhizat teslimatları
7. Transit taşımacılık
8. Karşılıklılık koşulunun uygulanması kaydıyla diplomatik temsilcilikler ve konsolosluklar ile vergi muafiyeti statüsünde bulunan uluslararası organizasyonlar ve bunların çalışanlarına yapılan teslimat ve hizmetler
9. Bankacılık ve Sigorta Muameleleri Vergisi’ne tabi bankacılık ve sigorta işlemleri

Özel Tüketim Vergisi ( ÖTV )

Çeşitli vergi oranlarında ÖTV’ye tabi dört ana ürün grubu bulunmaktadır:

• Petrol ürünleri, doğal gaz, makine yağları, çözücüler ve çözücü türevleri
• Otomobiller ve diğer taşıtlar, motosikletler, uçaklar, helikopterler, yatlar
• Tütün ve tütün ürünleri, alkollü içecekler
• Lüks tüketim maddeleri

Her teslimatta uygulanan KDV’nin aksine, ÖTV sadece bir defaya mahsus olarak uygulanmaktadır.

Bankacılık ve Sigorta Muameleleri Vergisi

Bankacılık ve sigorta şirketleri tarafından yapılan işlemlerin KDV’den muaf tutulmasına devam edilse de bu işlemler Bankacılık ve Sigorta Muameleleri Vergisi’ne tabidir. Bu vergi, kredi faizi gibi bankalar tarafından kazanılan gelirler için uygulanmaktadır. Vergi oranı, genellikle %5 olmakla birlikte bankalar arasındaki mevduat işlemleri gibi bazı işlemlerde uygulanan faiz için %1’dir. Kambiyo işlemlerinden gelen satış tutarlarına ise 2008 yılından itibaren vergi uygulanmamaktadır.

Damga Vergisi

Damga vergisi; sözleşmeler, borç senetleri, sermaye iştirakleri, kredi mektupları, teminat mektupları, mali bildirimler ve bordrolar dâhil olmak üzere çeşitli dokümanlar için uygulanmaktadır. Damga vergisi, belge bedelinin %0,189 ile %0,948’i arasında değişen oranlarda tarh olunduğu gibi, bazı belgeler için maktu (önceden belirlenmiş bir bedel) olarak da tahsil edilmektedir.

Varlık Vergileri

Üç çeşit varlık vergisi bulunmaktadır:

• Emlak vergisi
• Motorlu taşıt vergisi
• Veraset ve intikal vergisi

Türkiye’de sahip olunan bina, daire ve araziler %0,1 ile %0,6 arasında değişen oranlarda emlak vergisine tabi olup tahakkuk eden bu verginin %10’u oranında da Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Ait Katkı Payı ödenmektedir. Motorlu taşıt vergileri ise her yıl araçların yaşı ve motor hacmine göre yeniden belirlenen maktu bedeller tutarınca alınmaktadır. Veraset ve intikal vergileri ise %1-30 oranında alınmaktadır.